DERMATITIS PERIORALIS | ZAPALENIE OKOŁOUSTNE

Zapalanie okołoustne jest schorzeniem dojść łatwym do zdefiniowania - zmiany zapalne (niekoniecznie typowo trądzikowe) pojawiają się w obrębie okolicy ust oraz bruzd nosowo-wargowych. Charakterystyczna dla dermatitis perioralis jest uporczywość problemu, najwyższa reaktywność tej strefy oraz oporność na większość metod leczniczych. 

SYMPTOMY CHOROBY

Zapalenie okołoustne to nie tylko zmiany typowo zapalne, są to raczej objawy charakterystyczne dla zapalenia skóry, mogące objawiać się świądem, rumieniem, trwałym przebarwieniem skórnym (charakterystycznym dla trądziku poretinoidowego i pokwasowego), pęcherzykami i pęcherzami alergicznymi, zapaleniem mieszków włosowych zapalnym lub niezapalnym (gęsia skórka), zmianami charakterystycznymi dla trądziku (średnio - głęboko ropiejące) oraz zmianami naciekowymi. Charakterystyczne jest jednak to, że występują one w rejonie ust, gdzie skóra jest wyjątkowo delikatna i czasami delikatniejsza niż w rejonie oczu - to także obszar, który jest najbardziej narażony na działanie każdego pochodzenia uszkodzenia mechaniczne oraz chemiczne. Bardzo często, właśnie tam, pojawiają się toksyczne reakcje skórne i swoje preludium ma niebezpieczny trądzik różowaty (więcej informacji o trądziku różowatym znajdziesz tutaj>)

Charakter zmian jest wyjątkowo zależny od czynnika wywołującego zapalenie skórne, czasu trwania i narażenia tkanki na czynnik toksyczny. Dermatozę okołoustną wywołują zatem czynniki, które działają toksycznie i prozapalnie na ujścia kanalików mieszkowych (należy mieć zatem na uwadze fakt, że jest to typowa choroba zapalna i tkanki nią objęte tkwią w przewlekłym stanie zapalnym, nawet, gdy nie pojawiają się zmiany ropne). Sporym utrudnieniem diagnostycznym z pewnością jest zdefiniowanie przyczyny problemu, gdyż może ono mieć pochodzenie zarówno zewnętrzne, co jest stosunkowo łatwe do wychwycenia (pochodne witaminy A, kwasy, alergeny w kosmetykach, silne drażnienie mechaniczne), jak i równie często wewnętrzne: zazwyczaj są to nieswoiste stany zapalne, które są nie do wykrycia w podstawowych badaniach diagnostycznych - nadwrażliwości na daną grupę żywności, substancję czynną, interakcje lekowe, zaburzenia hormonalne wymagające obrazowania. 

źródło / źródło

Objawem charakterystycznym dla zapalenia okołoustnego jest świąd, który poniekąd, bardzo często jest również wynikiem odwodnienia (im silniejsze odwodnienie, tym wyższa wrażliwość skóry) oraz zaczerwienienie. Jest to pierwszy objaw reakcji zapalnej, której nie należy lekceważyć. 

Ważne jest to, że dermatitis perioralis może mieć charakter stały, ale i przejściowy, na przykład na skutek kontaktu z alergenem. Dermatozą będzie zatem przebarwienie skóry będące kilkudniowym incydentem, ale i może równie dobrze utrzymywać się przez długi czas, co jest powiązane z dłuższym stosowaniem substancji toksycznej. Wówczas dochodzi już do przebarwienia utrwalonego (nadmiar keratynocytów), które ma charakterystyczny, ciemniejszy kolor. To, co jest znamienne dla tego typu zmian - w momencie pobudzenia skóry, obszar ten staje się zaczerwieniony, bardziej reaktywny, pobudzony, to właśnie tam będą pojawiać się najczęściej zmiany toksyczne. Nie jest to typowa hiperpigmentacja, dlatego też leczenie będzie wymagać innego schematu działania: powinno być ukierunkowane na hamowanie reakcji zapalnej i odbudowę naturalnej bariery ochronnej, a nie działanie rozjaśniające i złuszczające, które w istocie problem będzie dodatkowo nasilać.

źródło / źródło 

Często obok przebarwień, pojawiają się zmiany znamienne dla hiperkeratynizacji - tak zwana gęsia skórka, która złudnie przypomina zaskórniki zamknięte (zmiany, które można wydrapać, ale nie wycisnąć) oraz duża ilość suchych skórek, które są oporne na zabiegi nawilżające.

Gdy struktura skóry jest osłabiona lub też warstwa rogowa jest bardzo cienka (lepszy dostęp do kanalików mieszkowych), może dojść do silnego drażnienia otworów mieszków włosowych, wówczas najczęściej skóra reaguje miejscowym odczynem zapalnym: zapaleniem mieszków włosowych. Nie jest to jednak regułą, bowiem równie często można zaobserwować zmiany charakterystyczne dla poparzenia termicznego: drobne zmiany obrzękowe, pęcherze wypełnione płynem surowiczym, utrudnione gojenie tkanek, silne zaczerwienienie, zmiany podbierające osoczem i ropą, bardzo długo gojące się.

Miejscowe zaczerwienienie, zmiany rogowaceniowe, zapalenie mieszków włosowych oraz zmiany trądzikowe przypominające złudnie zmiany typowe dla uszkodzenia termicznego najczęściej mają charakter zewnętrzny: stosowanie niewłaściwych kosmetyków, silnych substancji aktywnych, zabiegów silnie złuszczających, drażniących substancji aktywnych zawartych w pożywieniu, środkach czyszczących, które mają kontakt z jamą ustną (np. pasty do zębów).

Dermatitis Perioralis to również zmiany alergiczne, drobne, swędzące, uporczywe, szybko narastające. One w odróżnieniu od powyższych, mogą mieć charakter mieszany: często przyczyną są nadkażenia bakteryjno-grzybicze, miejscowe odczyny alergiczne, choć często mają i swoją wewnętrzną przyczynę: nierzadko przy ich powstawaniu zostaje zaabsorbowany cały układ immunologiczny i są pierwszą oznaką na przykład alergii żywieniowej.

źródło / źródło

Są również i zmiany naciekowe, z tym że ich występowanie konkretnie w tym rejonie najczęściej ma powiązanie z układem pokarmowym - nietolerancjami, nadwrażliwościami, opornością tkanek na insulinę oraz zakażeniami układu pokarmowego: kandydozą, przerostem flory bakteryjnej w jelitach (SIBO), lambliozą. Nacieki to również silna reakcja toksyczna, często pojawia się po obarczonych wysokim ryzykiem powikłań zabiegach inwazyjnych, niedopasowanych do bieżącej kondycji skóry, które gruntownie usuwają warstwę rogową: lasery frakcyjne i niefrakcyjne, dermabrazja, silne roztowry kwasowe (Jessner, TCA), sterydy, czy przewlekle i nierozsądnie stosowane pochodne witaminy A. 

Zmiany są oporne na leczenie - nie działa na nie większość środków miejscowych o silnym działaniu antybakteryjnym i przeciwzapalnym. Występują bez większego schematu, długo powstają, równie długo wchłaniają się, najczęściej pozostawiają po sobie blizny.

Najczęściej zapalenie okołoustne jest wynikiem przewlekłego stanu zapalnego, ale według medycyny konwencjonalnej niezagrażającego życiu pacjenta, czyli nienadającym się do leczenia (mimo że go wymaga). Pierwsze objawy bardzo często są lekceważone: pojawiają się problemy skórne, włosy stają się kruche i łamliwe, podobnie jak paznokcie, pacjent zazwyczaj trafia nie do tego specjalisty, do którego powinien zostać skierowany. Wszelkie zakażenia, nadwrażliwości, nietolerancje, utrzymują organizm w  ciągłym stanie zapalnym, co jest obarczone wysokim stresem komórek. Bardzo często pacjenci nie mają pojęcia o swojej przewodniej chorobie i leczą się na inne jednostki chorobowe, które swoją przyczynę mają w głównym, przewodnim problemie, który nieleczony i niezdiagnozowany doprowadził do dysfunkcji narządowej.

• CELIAKIA

Najczęstszą przyczyną powstawania zapalenia okołoustnego jest stwierdzona celiakia. Celiakia jest chorobą trzewną, powiązaną ściśle z układem immunologicznym. Spożywanie glutenu wywołuje reakcje zapalne, które dają swoiste objawy od strony układu pokarmowego, ale również bardzo często objawiają się problemami skórnymi w rejonie ust oraz bruzd nosowo-wargowych. 

• NIECELIAKIALNA NADWRAŻLIWOŚĆ NA GLUTEN 

Zmiany typowe dla dermatitis perioralis to także ukryta nadwrażliwosć na gluten, która jest niemożliwa do wykrycia żadną metodą diagnostyczną (brak odpowiedzi immunologicznej, brak nadwrażliwości na ziarna pszenicy, kosmki jelitowe prawidłowe bez postępującego zanikania), niezbędne jest zastosowanie diety eliminacyjnej. Osoby borykające się z NCGS w początkowym stadium choroby nie obserwują u siebie objawów typowych dla celiakli, choć bardzo często towarzyszą im słabo nasilone, choć uporczywe problemy z funkcjonowaniem układu pokarmowego. 

• ZBYT WYSOKIE PH SOKÓW ŻOŁĄDKOWYCH 

Niewłaściwie zakwaszony żołądek oraz spożywanie nadmiernej ilości białek oraz węglowodanów prowadzi do zobojętniania soków trawiennych żołądkowych. W podobny sposób działają inhibitory pompy protonowej (IPP) stosowane popularnie w leczeniu refluksu żołądkowego.

Zbyt słaba moc soków żołądkowych to generowanie kolejnych problemów: nieodpowiednia sterylizacja spożywanego jedzenia (większa szansa wystąpienia infekcji), upośledzone wchłanianie składników odżywczych, a więc niedobory żywieniowe (głównie witamin z grupy B, czynnika Castla, niedokrwistości) oraz utrudnione trawienie treści pokarmowych w dalszych odcinkach układu pokarmowego, a wiec ich nadmierne obciążanie organów wewnętrznych: dotyczy to szczególnie trzustki oraz wstępującej części dwunastnicy. 

• HELICOBACTER PYLORI

Bakteria rozwijająca się w podśluzówce żołądka, odporna na działanie kwasowego pH. Bakteria może występować zupełnie bezobjawowo, a jej obecność w organizmie znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia chorób żołądka oraz dwunastnicy, ponieważ działa prozapalnie na ściany żołądka (zwłaszcza odcinek odźwiernikowy). Helicobater Pylori, pomimo wielu badań klinicznych: nie jest neutralna dla zdrowia człowieka, mimo że nie wywołuje zazwyczaj ostrych stanów zagrożenia życia, jej obecność w śluzówce żołądka prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego, który zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory, choroby autoimmunologiczne, neurologiczne (bariera krew-mózg) oraz zapalne układu pokarmowego. 

• ZA DUŻA PODAŻ WĘGLOWODANÓW W DIECIE

Nadmierna ilość cukrów w diecie, nieważne, czy złożonych, czy niezłożonych, ponieważ cukry są trawione w ten sam sposób przez te same odcinki układu pokarmowego (z tym że wyrzuty insuliny rozkładają się inaczej w czasie) działa toksycznie na organizm i uruchamia niekorzystne procesy glikacji. Każdy cukier powoduje wzrost insuliny i potencjalnie doprowadza do powstania oporności tkanek na insulinę oraz jest obarczony ryzykiem wywołania przecukrzenia organizmu (rozwoju cukrzycy), co z kolei prowadzi do niewydolności narządowych. Oczywiście węglowodany są konieczne do spożywania, ale w określonej ilości do zapewnienia podstawowych funkcji życiowych, są bowiem pewne komórki w organizmie człowieka, które żywią się tylko czystą, nieprzetworzoną glukozą (na przykład składniki morfotyczne krwi, komórki nerwowe).

Nadmierna ilość cukru w diecie ma wyjątkowo niekorzystny wpływ na gospodarkę hormonalną: doprowadza do przewagi estrogenowej (zmniejsza ilość testosteronu, zwiększa ilość androstendionu i nieprzekształconego estradiolu - a więc zmniejsza wrażliwość na insulinę) oraz zakłóca pracę nadnerczy. Ma również niekorzystny wpływ na pracę przysadki i może zaburzać wydzielanie hormonów, zwłaszcza odpowiedzialnych za uczucie głodu i sytości. Dodatkowo ma negatywny wpływ na układ immunologiczny, działanie prozapalne cukrów może uszkadzać między innymi pracę tarczycy i prowadzić do rozwoju chorób autoimmunologicznych.

Warto zwrócić tutaj szczególną uwagę zwłaszcza na zboża, które są największym źródłem węglowodanów. Węglowodany są niezwykle trudną grupą żywnościową - nie powinny być łączone ani z białkami, ani tym bardziej z tłuszczami (wówczas są ciężkostrawne, fermentują w jelitach oraz w nich zalegają), są wysoko przetworzone oraz zawierają substancje antyodżywcze, które utrudniają lub całkowicie uniemożliwiają wchłanianie związków aktywnych, zwłaszcza witamin z grupy B oraz związków mineralnych. Dodatkowo zawierają bardzo duże ilości błonnika, który zwiększa masę kałową oraz nadmiernie pobudza perystaltykę jelit, co nie jest wskazane u osób, które borykają się ze stanami zapalnymi jelit. 

• LAMBLIOZA

Jest dość mocno powiązana z powyższymi podpunktami. Nie zawsze zakażenie lambliami wynika ze słabych warunków mieszkaniowych i nieprzestrzegania zasad higieny: niedokwaszony żołądek, ściany żołądkowe i wstępujące dwunastnicze podlegające stanom zapalnym, osłabiona odpowiedź immunologiczna również zwiększają ryzyko wystąpienia zakażenia. Podobnie jak w przypadku bakterii Helicobacter Pylori, zatrucie lambliami przebiega zazwyczaj bezobjawowo, mimo przewlekle toczącego się stanu zapalnego - jest to niezwykle niebezpieczna i niekorzystna sytuacja, gdyż zazwyczaj wtedy dochodzi do wystąpienia niezrozumiałych niedoborów żywieniowych,  dużej podatności na infekcje a nawet rozwinięcia się alergii, pogorszenia kondycji skóry, włosów i paznokci, zmęczenia, co nie pozwala prawidłowo i szybko zdiagnozować przewodniego problemu. 

• ALERGENY I INTERAKCJE

Bardzo często zapalenie okołoustne jest wynikiem alergii miejscowej lub ogólnej. Alergia miejscowa zazwyczaj jest wynikiem stosowania substancji toksycznych, silnie alergennych (kosmetyki naturalne, kwasy, filtry przeciwsłoneczne, barwniki, konserwanty, utrwalacze, substancje zapachowe), które powodują bardzo szybką odpowiedź immunologiczną. Alergie ogólne są trudniejsze do zdefiniowania, mogą one bowiem dawać natychmiastową odpowiedź immunologiczną, opóźnioną lub na tyle subtelną, rozłożoną w czasie, iż trudno jest, bez całkowitej metody eliminacji doszukać się przewodniego czynnika prozapalnego.

Bardzo często alergie ogólne, ale o charakterze miejscowym w rejonie ust wywołuje nadwrażliwość na metale ciężkie (na przykład plomby, stenty metalowe) oraz na materiały stomatologiczne (uczulenie na fluor).

Przy alergiach warto zwrócić uwagę nie tylko na typowe alergie, ale również wszelkie nietolerancje oraz nadwrażliwości na daną substancję czynną, one również wywołują reakcję pozapalną, nieswoistą - czyli trudniejszą dla diagnostyki. Pozostając w temacie leków i wyrobów medycznych: alergie mogą powodować nie tylko substancje czynne zawarte w lekach, bardzo często skutki niepożądane są obserwowane po zastosowanych wypełniaczach lub zawartych barwnikach. 

Zapalenie okołoustne to również wynik interakcji (nie tylko połączeń leków, ale również leków z pokarmami lub suplementami): nie dotyczy to tylko medykamentów z niebezpiecznej grupy N, a nawet powszechnie dostępnych tabletek przeciwbólowych, suplementów.

• PRÓCHNICA ZĘBÓW

Wbrew pozorom próchnica niszczy nie tylko zęby - to ogólny (a nie tylko miejscowy!) stan zapalny o niszczącym, przewlekłym charakterze. Wielokrotnie wykazano w licznych badaniach klinicznych powiązanie pomiędzy chorymi zębami, a na przykład chorobami serca, chorobami autoimmunologicznymi, czy zaburzeniami neurologicznymi. 

• TRĄDZIK TOKSYCZNY (POLEKOWY, POSTERYDOWY, KOSMETYCZNY)

Jedna z najczęstszych przyczyn rozwoju dermatozy okołoustnej o charakterze przewlekłym, nierzadko jest to pierwsza faza ostrzegawcza trądziku różowatego lub łojotokowego zapalenia skóry, o którym więcej przeczytasz tutaj>

Trądzik toksyczny powstaje z kilku powodów: skóra jest intensywnie drażniona, odwodniona oraz pobudzona. Wszystkie te trzy składowe powodują wzmożoną, patologiczną hiperkeratynizację naskórka (skóra w reakcji obronnej nadmiernie rogowacieje). Oprócz nadmiernego rogowacenia, mieszki zostają mechanicznie i chemicznie drażnione przez substancję aktywną, dochodzi do powstania odczynu zapalnego i tym samym pojawia się odpowiedź immunologiczna. Na wielu typach skóry, ze skłonnością do łojotoku, pobudzone zostają dodatkowo do nadmiernej pracy gruczoły łojowe, przez co wzrasta aktywność gruczołowa i skóra nadmiernie przetłuszcza się. W zależności od siły bodźca, czasu jego trwania, rodzaju oraz skłonności do łojotoku, zmiany mogą mieć zróżnicowany charakter: od delikatnego rogowacenia, po zapalenie mieszków włosowych, zmiany trądzikowe oraz głębokie nacieki.

Trądzik toksyczny nie jest łatwy do zdefiniowania, ponieważ może on przybierać postać trądziku pospolitego, choć wiąże się równocześnie z wysoką wrażliwością i reaktywnością skóry.

• NUŻENIEC LUDZKI

Pasożyt, który daje dość charakterystyczne objawy: powoduje silne swędzenie, które narasta wieczorem i podczas snu, skóra tuż po przebudzenia jest w najgorszej kondycji, biorąc pod uwagę inne pory dnia, pory są poszerzone, mogą powstawać obrzęki. Bardzo często nużeniec ludzki jest przyczyną zakażeń rzęs oraz zapalenia spojówek i właśnie wtedy, zupełnie przypadkowo jest diagnozowany również i na tkance skórnej. Niewłaściwe leczenie dermatologiczne bez środków przeciwpasożytniczych powoduje narastanie problemu i dodatkowo kamufluje główną przyczynę występowania zmian skórnych.

Możliwe, że przyczyną zapalenia okołoustnego są również gronkowce (więcej przeczytasz tutaj>) bakterie beztlenowe, paciorkowce i inne, dlatego też przed przystąpieniem do leczenia należy wykonać antybiogram wraz z dokładnym posiewem ze zmian zapalnych. 

• ZAKAŻENIA GRZYBICZE

Obszar okolic ust jest dosyć specyficzny: delikatny, wystawiony na działanie czynników mechanicznych, chemicznych, atmosferycznych oraz wyposażony w  potężną ilość gruczołów nie tylko łojowych, ale i potowych. To własnie tam (wraz z obszarem między brwiami) najczęściej rozwijają się infekcje grzybicze. Zmiany są drobne, swędzą, bardzo szybko kolonizują, błyskawicznie nabywają oporność i co jest dla nich charakterystyczne: przy sprzyjających warunkach bytowych nawracają. Więcej o zakażeniach grzybiczych dowiesz się w tym miejscu> 

• ZABURZENIA HORMONALNE: HIPERPROLAKTYNEMIA KLASYCZNA LUB CZYNNOŚCIOWA/ HIPERKORTYZOLEMIA/ HIPERANDROGENIZM TYPU NADNERCZOWEGO

Dermatitis Perioralis może sygnalizować również problemy hormonalne, najczęściej na tak zwanej osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, gdzie dochodzi do sprzężenia zwrotnego. Oś odpowiada głównie za reakcję stresową oraz poststresową. 

W reakcji na stres, ludzki organizm zostaje pobudzony do walki / ucieczki. Z fizjologicznego punktu widzenia, zwiększa się wówczas metabolizm wszystkich substancji odżywczych dzięki uwalnianej adrenalinie (dlatego też przewlekły stres powoduje silne niedobory żywieniowe, a wręcz niedożywienie, nawet pomimo racjonalnej diety), produkowany w nadnerczach kortyzol zostaje wyrzucony do krwiobiegu, jest on antagonistą insuliny i powoduje niewrażliwość tkanek na jej działanie: w efekcie doprowadza to do przecukrzenia organizmu oraz uwolnienia dużej ilości czystej glukozy, która ma zapewnić energię. Gdy słabnie poziom adrenaliny oraz uwalnianego kortyzolu, wkracza prolaktyna - hormon, który nie odpowiada tylko za laktację u ssaków, ma wiele innych, ważnych funkcji i jedną z nich, niesamowicie ważną: jest redukcja dopaminy, czyli redukcja pobudzenia i skurczu. Prolaktyna odpowiada za odpowiedź poststresową: wycisza organizm.

Definicja stresu wcale nie jest prosta: stresem można nazwać nie tylko sytuacje zagrożenia życia, ale również niefizjologiczne postępowanie: brak snu, przejadanie się, pośpiech, codzienne sprawy życia codziennego, które powodują jakieś napięcie. Stres zatem towarzyszy większości z nas codziennie i przewlekle.

I jest to wyjątkowo niekorzystne dla zdrowia. Otóż wcale nie trzeba zjadać dużej ilości cukrów, aby mieć cukrzycę i zaburzenia lipidowe: nadmierny stres powoduje ogromne skoki glukozy, które mogą mieć charakter przewlekły, jeśli jesteś oczywiście przewlekle narażony na stres. Wydzielanie takich ilości kortyzolu, powoduje kompensacyjne choroby nadnerczy oraz zaburza uwalnianie oraz konwersję innych hormonów, bardzo często hormonów tarczycy, zaś prolaktyna, która ma łagodzić nadmierne skutki stresu: pod wpływem niekorzystnych czynników zostaje produkowana i następnie wyrzucana w nadmiernej ilości i między innymi w ten sposób powstaje coraz to bardziej powszechna hiperprolaktynemia czynnościowa. Zazwyczaj dokładnie ten typ zaburzeń najczęściej objawia się właśnie trądzikiem w okolicach ust oraz bruzd nosowo-wargowych i nie musi (choć może) generować nadmiernego łojotoku.


Pozdrawiam serdecznie,
Ewa